بازی شطرنج شامل سه بخش شروع بازی، وسط بازی و پایان بازی است. مرحله آخر بازی شطرنج مرحله ای است که در آن بیشتر مهره های شطرنج از میان رفته اند و بازی رو به اتمام است. در آموزش شطرنج معمولا تمرکز بر شروع و گسترش بازی است و متاسفانه توجه چندانی به آموزش آخر بازی شطرنج نمی شود. این در حالی است که اخرین مرحله یکی از بخش های مهم برای برد در بازی شطرنج است. در این مقاله با انواع پایان بازی و اصول آخربازی شطرنج آشنا می شویم.
بیشتر بخوانید: آموزش وسط بازی شطرنج
روی هم رفته آخربازی‌ها اهداف استراتژیک مختلفی نسبت به سایر مراحل دارد. هدف بازیکن در شروع بازی گسترش مهره ها در صفحه است. هدف از گسترش بازی حمله به شاه رقیب و حفاظت از شاه خودی است، اما هدف از آخربازی تلاش برای ترفیع پیاده است (آخربازی شاه و پیاده ، آخربازی مشهوری است). همچنین باید در نظر داشت؛ این مرحله از بازی زمانی رخ می‌دهد که مهره های بازیکنان تغییرات زیادی کرده است. شرايط اخر بازی خيلی حساس و مانند شمشير دو لبه است. به همين دليل اين مرحله نسبتا دشوار است.
تغییرات مهره ها و استراتژی های آن‌ها در پایان بازی
قبل از ورود به انواع استراتژی های آخربازی بهتر است بدانید که شاه در آخربازی به مهره ی مهم‌تری تبدیل خواهد شد. بنابراین هرچه حریف مهره های کمتری وجود داشته باشد خطر کمتری هم برای شاه دارد. برای مثال معمولا در آخربازی ها، شاه به میانه صحنه می آید یا به جلو رانده می شود تا از یک پیاده در حال گذر حمایت کند. ارزش پیاده ها هم در آخربازی افزایش می یابد و هر دو طرف تلاش می کنند تا پیاده خود را به مهره ای دیگر تبدیل کنند. در ادامه با تعدادی از نکات و انواع آخربازی شطرنج آشنا خواهیم شد.
نکات و قوانین استراتژی های آخر بازی
آخربازی شطرنج مرحله نسبتا منحصر به فردی است که بیش از خلاقیت نیاز به یادگیری اصول آخربازی در شطرنج دارد. در ادامه بیشتر با این اصول آشنا خواهیم شد.
1) گرفتن وزیر در پایان بازی
هدف ما در مرحله وسط بازی، گرفتن میانه میدان و محافظت از شاه است. در پایان بازی نیز همچنان به دنبال مات کردن شاه رقیب هستیم، اما با توجه به محدودیت های آخر بازی نیاز زیادی به یک وزیر داریم اگر نتوانسته ایم تا اینجای کار وزیر را حفظ کنیم و اکنون مهره وزیر را در اختیار نداریم مجبوریم یک وزیر بسازیم. حال سوال این است که چگونه؟ با تکنیک ترفیع پیاده یا آخر بازی پیاده در شطرنج که در ادامه بیشتر توضیح داده خواهد شد.
2) آخر بازی پیاده در شطرنج و ترفیع پیاده در پایان بازی
یکی از تکنیک های ساده اما مهم و رایج در آخربازی ها ، آخر بازی پیاده در شطرنج است. اگر یکی از مهره های پیاده خود را در حال گذر به زمین مقابل یافتید تلاش کنید آن را به آخرین ردیف طرف مقابل برسانید در این صورت با تبدیل مهره پیاده به مهره دیگر بالاخص وزیر میتوانید طرف مقابل را مات کنید.
3) یادگیری پایه ای کیش و مات
قاعدتا توانایی شما برای بردن یک بازی شطرنج وابسته به تسلطتان بر کیش و مات کردن حریف است. اما مهم این است که در خلال شرایط دشوار و پیچیده ای همچون آخربازی؛ پیاده سازی تکنیک های کیش و مات نیاز به تسلط بیشتری دارد. به همین منظور انواع کیش و مات های پایه ای که بهتر است در آن تسلط یابید عبارتند از:
- شاه و وزیر در مقابل شاه
از آنجا که آخربازی هایی که با پیاده و شاه همراه می شود در نهایت به ترفیع پیاده و تبدیل آن به وزیر ختم می گردد، بنابراین یادگیری آخربازی شاه و پیاده بدون یادگیری آخربازی شاه و وزیر ممکن نیست.
- شاه و دو رخ
در این نوع آخر بازی، دو رخ باقی مانده، شاه رقیب را به کناره صفحه شطرنج می کشانند و آن را گیر می اندازند.
بیشتر بخوانید: رخ در شطرنج
- شاه و یک رخ در مقابل شاه حریف
بسیاری از آخربازی های رخ و پیاده منجر به قربانی کردن رخ به نفع پیاده و ترفیع آن می شود. با بلد بودن این امر می توانید آخربازی های رخ و پیاده را ببرید.
- شاه و دو فیل
مات دوفیل الگویی است که در آن یک فیل به شاه رقیب حمله می کند و فیل دیگر از فرار شاه رقیب جلوگیری می کند.
7) به کار گیری شاه در پایان بازی
یکی از مواردی که آخربازی را از ساير مراحل بازی جدا ميكند بازی با شاه است. بازيکنان بسياری از بازی های ماندگار تاريخ شطرنج نه تنها اهميت به کار گرفتن شاه را تشخيص داده اند بلکه دقيق پيش بينی می‌کنند که چه زمانی وسط بازی در حال اتمام است تا بتوانند به خوبی از شاه خود استفاده کنند. سعی کنید در پایان بازی ، شاه را با حفظ احتیاط از کناره میدان فعال کنید و پیاده های ضعیف را با شاه بزنید. اگر پیاده ای وجود نداشت معمولا مجددا شاه به میانه زمین باز می گردد.
به طورکلی وقتی که وزیر خود را از دست دادید، به فکر احتمال بیرون آوردن شاه باشید، به خصوص در شرایطی که از سمت رقیب تحت فشار قرار گرفتید ( به خصوص رخ ها و حداقل دو مهره کوچک)، ممکن است نواحی تحت کنترل خود را از دست دهید اما بهتر از از این است که به خاطر دیر به کار گرفتن شاه بازی را از دست دهید.
8) زوگزوانگ در پایان بازی
دو موقعیت زوگزوانگ (zugzwang) و زویشنزوگ (zwischenzug) از اصطلاحات مشهور آلمانی زبان در دنیای شطرنج است اما تکنیک زوگزوانگ به نوعی غول پایان بازی است و بسیاری از بازیکن ها بدون زوگزوانگ بازنده می‌شدند و بسیاری از آخربازی های شاه و پیاده باتکیه بر زوگزوانگ موفق می شود. بسیاری از پایان بازی های مهم قلعه و بسیاری دیگر از موقعیت ها وابسته به بلد بودن زوگزوانگ است. اگر با این موقعیت‌ها آشنایی ندارید می توانید در ادامه بخشی از ویدئوی تدریس زوگزوانگ را در توسط احسان قائم مقامی (استاد بزرگ شطرنج) در مسترکلاس شطرنج کالج شگرد مشاهده کنید.
برای مشاهده ی سایر بخش های مسترکلاس شطرنج در کالج شگرد می توانید به لینک رو به رو مراجعه فرمایید: کلاس آنلاین شطرنج
9) بازی رو به جلو و رو به عقب در پایان بازی
سعی کنید هدف و یا نقاط ضعف و قوت خودتون رو قبل از اینکه مجبور بشید در حین مسابقه باهاش مواجه بشید پیدا کنید. برخی بازیکنان در پایان بازی وقتی با کمبود مهره مواجه می شوند به جای اینکه بیشتر فکر کنند، تصور می کنند که چون مهره های کمتری دارند نیاز چندانی به فکر کردن نیز ندارند. بنابراین همواره نقشه و استراتژی از پیش تعیین شده برای فرایند بازی به خصوص آخربازی در ذهن خود داشته باشید.
10) قانون دو ضعف در پایان بازی
زمانی که متوجه می شوید بازیکن رقیب شما در موقعیتی ضعف یا مشکل دارد و مجبور است قوای دفاعی خود را در آن ناحیه متمرکز کند در این شرایط می توانید به ناحیه ای دیگر از میدان حریف حمله کنید واینگونه او مجبور می شود توان دفاعی خود را بیشتر تقسیم کند و در این شرایط ضعف بیشتری برای او رخ می دهد.
11) به کارگیری محاسبه در پایان بازی
برخلاف سایر موقعیت های شطرنج، آخربازی به میزان بیشتری نیازمند یادگیری موقعیت ها و الگوهاست. از ویژگی های آخربازی این است که بسیاری از الگوهای برد و باخت آن از قبل، تعیین و پیش بینی شده است. بنابراین بهتر است بیش از شهود و خلاقیت به محاسبه شرایط بپردازیم.
12) مهره کمتر و جای کمتر برای خطا
همانند آنچه پیشتر گفته شد، مرحله پایان بازی بیش از هر مرحله دیگر نیازمند دقت است در غیر این صورت به راحتی در این بخش گمراه خواهید شد و برد را از دست خواهید داد. به قول یکی از اساتید بزرگ شطرنج” آخربازی بازیکن حرفه ای و آماتور را ازهم جدا می کند.”
خلاصه مطلب
در میان سه مرحله مختلف شطرنج مرحله پایان بازی اهمیت ویژه تری دارد. چرا که انواع پایان بازی ها در شطرنج در نهایت می تواند به برد و باخت شما منتهی شود. در همین راستا تسلط بر استراتژی های آخربازی می تواند تاثیر زیادی بر شانس برد شما در بازی شطرنج داشته باشد. یادگیری استراتژی هایی مانند زوگزوانگ ، بازی رو به جلو و عقب و استفاده از الگوهای رایج کیش و مات می تواند کمک زیادی در پایان بازی به شما بکند. در نهایت آموزش آخر بازی شطرنج اهمیت زیادی دارد.
پرسش و پاسخ
۱. پایان بازی شطرنج چیست؟
بازی شطرنج سه مرحله دارد شامل شروع بازی،وسط بازی و پایان بازی که پایان بازی یا آخربازی شطرنج ،مرحله پایانی بازی شطرنج است که با برد و باخت و مساوی هر یک از بازیکنان پایان می باید. بنابراین آموزش آخر بازی شطرنج اهمیت زیادی دارد.
۲. انواع آخربازی شطرنج چیست؟
آخربازی شاه و پیاده، شاه و وزیر، شاه و رخ، آخربازی پیاده، آخر بازی شاه و دورخ و… از انواع آخر بازی است.
برای آشنایی بیشتر با آخربازی های شطرنج وتکنیک های کیش و مات می توانید در مسترکلاس شطرنج با تدریس احسان قائم مقامی در کالج شگرد ثبت نام کنید: کلاس آنلاین شطرنج
