شطرنج فواید روانی،شناختی زیادی برای کودکان و بزرگسالان دارد.
همانطور که می دانید بازی شطرنج فواید مختلفی برای سیستم عصبی-شناختی ما دارد از جمله پرورش تفکر انتقادی و خلاقیت. پژوهش های متعددی نیز به بررسی فواید شطرنج پرداخته اند و تاثیرات شناختی، اجتماعی و رفتاری متفاوتی برای این بازی پرداخته اند که برخی از این فواید می تواند شما را شگفت زده کند اما هدف از این مقاله بررسی مزایا و معایب شطرنج است که در ادامه با انواع فواید شطرنج برای بزرگسالان، کودکان و سالمندان در کنار معایب شطرنج آشنا خواهید شد.
فواید شطرنج برای بزرگسالان در حیطه های مختلفی به اثبات رسیده است اما از آنجا که معمولا شطرنج در سن ۶-۷ سالگی قابل یادگیری است. پژوهشگران به بررسی تاثیرات قابل توجهی ازفواید شطرنج برای کودکان و نوجوانان نیز پرداخته‌اند.
بازی شطرنج نیاز به استفاده از کارکردهای شناختی همچون کدگذاری، تحلیل، تفکر دارد که همگی این موارد مهارت‌های مورد نیاز برای خواندن متن است. براساس پژوهش‌های انجام شده، کودکانی که شطرنج بازی می‌کنند به طور میانگین ۱۰ درصد نمره بالاتری در خواندن متن به دست می‌آورند تا کودکانی که شطرنج بازی نمی‌کنند. این مسئله می تواند تاثیر خوبی بر موفقیت تحصیلی دانش آموزان داشته باشد.
پیشتر گفته شد که شطرنج نیازمند در نظر گرفتن حالات احتمالی و برنامه‌ریزی برای قدم‌های بعدی است. برای مثال یادگیری فکر کردن به حرکات پیش‌رو و برنامه‌ریزی برای زمان‌هایی که در تله می‌افتید و یا اینکه چه مهره‌ای را باید شکار کنید یا چه مهره ای را باید حرکت دهید؛ لازمه موفقیت در شطرنج است. در نهایت هدف گرفتن شاه رقیب است که کلید رسیدن به این هدف صبرو برنامه‌ریزی است و نیاز است که بازیکن روی خود مسلط شود تا به موفقیت برسد.
مهارت‌های مرتبط با شطرنج همچون تفکر منطقی، مهارت حل مسئله، محاسبه، به یادسپاری و… همگی از موارد نشان دهنده میزان بهره هوشی یا IQ است و رشد این موارد نشان دهنده تاثیرات مثبت شطرنج بر IQ است به همین دلیل نیز معمولا یکی از خصوصیات شطرنج بازها را هوش بالای آنان می دانند.
در بازی شطرنج تصمیمات بازیکنان به تنهایی گرفته می‌شود و خود وی مسئول انتخاب‌هایش است این امر به کودک یک حس مسئولیت پذیری خواهد داد و کودک در سنین پایین یاد می‌گیرد که با عواقب تصمیمات خود مواجه شود.
حل مسئله یکی از مهارت‌های مهم در زندگی هر کسی است وشطرنج این مهارت را تقویت می کند. ممکن است در هر بازی شطرنج، با چالش‌ها و مسائلی رو به رو می‌شوید که برای ارائه‌ی بهترین بازی، باید آن‌ها را تحلیل کرده و بهترین تصمیم و راه حل را در لحظه بیابید. از فواید شطرنج این است که به شما کمک می‌کند تا قبل از هر عملی خوب فکر کنید، در تصمیم‌گیری‌های خود عجله نکرده و نقاط مثبت و منفی انتخاب‌های خود را به خوبی بسنجید.
یکی از فواید شطرنج برای زندگی انسان ها افزایش اعتماد به نفس است. از نکات جالب شطرنج این است که شطرنج آینه‌ی نمایانگر تمام شما در حین بازی است، زمانی که در مورد شطرنج مطالعه می‌کنید، زمانی که در یک مسابقه رقابت می‌کنید و زمانی که اشتباهات خود را آنالیز کرده و نقطه ضعف‌های خود را پیدا می‌کنید. احساس اعتماد به نفس در شما تقویت می‌شود. حتی گذراندن یک دوره سخت برای بهتر شدن در شطرنج می‌تواند به ایجاد انعطاف‌پذیری و اعتماد به نفس کمک کند.
هنگام بازی شطرنج، مغز شما در حوزه‌های مختلف مانند منطق، تشخیص الگوها، تصمیم گیری بصری، تحلیلی و حافظه به چالش کشیده می‌شود. شیوه بازی شطرنج به نوعی است که بازیکن ناچار است تا سناریوها حرکات و نتایج احتمالی آن را در ذهن تصور کند و انجام این امور به صورت توامان منجر به رشد خلاقیت، تفکر انتقادی و منطق که مرتبط با هر دو نیمکره مغز است می‌شود.
همانطور که بابی فیشر گفت: “شطرنج نیاز به تمرکز کامل دارد”. یک شطرنج باز می‌تواند مانند یک استاد بزرگ در ۳۰ حرکت، خوب بازی کرده و سپس در حرکت ۳۱ حواسش پرت شده و یک اشتباه ابتدایی مرتکب شود که بازی را ببازد! این تمرکز شدید در زندگی روزمره زمانی که با تکالیف مدرسه، وظایف روزانه و ضرب الاجل‌ها مواجه می‌شوید مفید است.
پژوهشگران حیطه مغز و عصب‌شناسان معتقدند که هریک از دو نیمکره مغز مسئول انجام اعمالی ویژه است برای مثال نیمکره راست را بیشتر مسئول مهارت‌های خلاقانه و هنر می دانند اما در مقابل نیمکره چپ را مسئول انجام اعمال منطقی به حساب می‌آورند و معمولا یکی از این دو نیمکره در افراد مختلف فعال‌تر است. برخی مطالعات نشان می‌دهد که یکی از تاثیرات شطرنج این است که هر دو نیمکره مغز را تمرین می‌دهد. در هر سنی می‌توانید مغز خود را با این چالش‌ها درگیر کنید و در نتیجه یکی دیگر از فواید شطرنج ایجاد این چالش‌ها و تمرینات مغزی است که به بخشی از سلامت مغز شما در طول زندگی کمک می کند! توجه کنید که یک مغز فعال یک مغز سالم است.
همانطور که پیشتر گفته شد شطرنج تاثیرات متفاوتی بر مغز دارد در همین راستا پژوهشگران به بررسی فواید شطرنج برای برخی بیماری های سالمندی پرداخته اند. برخی از این فواید عبارتند از:
محققان دریافته اند افرادی که شطرنج بازی می کنند نسبت به کسانی که شطرنج بازی نمی کنند ۵۵ درصد احتمال کمتری برای ابتلا به بیماری آلزایمر دارند. همچنین شطرنج می تواند باعث بهبود عملکرد شناختی،تحریک ذهنی، بهبود حافظه و مهارت های تحلیلی شود.
شطرنج می تواند موقعیتی را فراهم کند که سالمندان از خانه های خود خارج شوند و با همسالان خود ارتباط برقرار کنند بدون اینکه نیاز باشد فعالیت جسمانی زیادی را انجام دهند. همچنین می تواند شطرنج را آنلاین بازی کنند و از خانه خود با دیگران ارتباط بگیرند.
استرس می تواند به شیوه ها و دلایل گوناگونی بروز کند. بازی شطرنج یکی از گزینه هایی است که برای کاهش استرس می تواند به سالمندان کمک کند چرا که شما را وادار می کند تا در لحظه صرفا به بازی کردن مشغول شوید و این امر آرامشی را برای ذهن فراهم می آورد. همچنین شطرنج با ترشح دوپامین که نوعی انتقال دهنده عصبی مرتبط با لذت در مغز است می تواند منجر به ایجاد حس لذت و کاستن از اضطراب گردد.
با وجود همه فواید و مزایایی که برای شطرنج گفته شد با این حال می توان برخی معایب را هم برای این بازی برشمرد برخی از این مضرات شطرنج عبارتند از:
سخن پایانی
در نهایت با توجه به همه آنچه که گفته شد می توان گفت که ورزش شطرنج نوعی ورزش فکری جذاب است که در کنار ابعاد سرگرمی که دارد می تواند تاثیرات مثبت و منفی متفاوتی بر افراد گوناگون داشته باشد. فواید شطرنج برای رده های سنی مختلف همچون بزرگسالان، کودکان و نوجوانان بر کسی پوشیده نیست اما از طرفی دیگر برخی از معایب آن همچون ایجاد وابستگی و اعتیاداور بودن در کنار توجه به این امر که پیشرفت در این رشته نیاز به صبر و تلاش زیاد در کنار مبهم بودن درآمد آن اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: آموزش شطرنج از صفر
شطرنج می تواند در این مهارت حل مسئله، تقویت اعتماد به نفس موثر باشد.
از فواید شطرنج برای کودکان می توان به بهبود مهارت های خواندن،افزایش مسئولیت پذیری، بهبود مهارت برنامه ریزی، پیش بینی و افزایش بهره هوشی(IQ) در کودکان اشاره کرد.
از جمله فواید شطرنج برای مغز بهبود تمرکز، تقویت دو نیمره مغز،رشد منطق،تفکر انتقادی، افزایش خلاقیت است.
درباره مزایا و معایب بازی شطرنج می توان گفت با وجود همه ی فواید شطرنج که در بالا بیان شد همچون بهبود مهارت های تحصیلی کودکان، فواید شطرنج برای مغز، فواید شطرنج برای سالمندان و… این بازی معایبی هم دارد. از جمله مضرات شطرنج این است که هدف واقعی و مشخصی را در بیرون دنبال نمی کند، اعتیادآور است و امکان درآمد زایی پایینی از آن وجود دارد.
گامبی وزیر در شطرنج یکی از قدیمی ترین و معروف ترین گشایش های شطرنج است…
دفاع اسلاو در شطرنج یکی از گشایش های کلاسیک و قدرتمند در شطرنج است که…
دفاع آلخین (Alekhine's Defense) یکی از گشایش های جسورانه و تهاجمی در شطرنج است که…
